Als de waakhond blaft

De krant heeft geen lang leven meer beschoren, barre tijden breken aan. Dit is de slotsom van de reportage 'Stop de persen' van Panorama op 5 september, die de hedendaagse moeilijkheden van de gedrukte pers aan de kaak stelt. De mogelijkheden om kosteloos nieuws te vergaren zijn dik gezaaid en de printindustrie schrijft almaar vaker met rode inkt, zo wordt gesteld. Hangt het zwaard van Damocles boven het hoofd van de krant, of zullen oude en nieuwe media elkaar omhelzen? Het relaas van de existentiële crisis van de printjournalistiek en diens weifelende krachtsinspanningen.  

Kranten zijn hun herenstatus verloren en worden weldra geklasseerd onder de bedreigde soorten. Het lijkt een buitensporige stelling, al ware het niet dat veel stemmen een naargeestig karakter hebben wanneer het de toekomst van de kranten betreft, onheilspellend zelfs. En de cijfers liegen er niet om. Uit het onderzoek van WAN-IFRA, de organisatie die wereldwijd de kranten en uitgevers vertegenwoordigt, blijkt dat de krantenoplages in West-Europa de laatste vijf jaar met een vierde zijn gedaald. Abonnees haken af, adverteerders trekken zich terug. De redacties die voorheen danig floreerden zijn genoodzaakt zich te herstructureren, of de boeken dicht te slaan. Zo ging twee Duitse kranten, de Financial Times Deutschland en de Frankfurter Rundschau, over kop en ook kranten op eigen bodem komen onder druk te staan. Le Soir snoeide fors in zijn personeelsbestand om de kosten te drukken en heel wat kranten aan de andere kant van de taalgrens haalden de broeksriem strak aan. De Morgen was genoodzaakt een kwart van het personeel af te danken en Corelio zal het straks met zestig mensen minder doen. "Bij De Morgen heb ik twee jaar lang in de miserie van de rode cijfers gezeten: iedereen die een krant heeft geleid, kent dat. Bij de weekbladen is het net zo: de hele sector zit in een neerwaartse spiraal", aldus Wouter Verschelden.


Kamp der negativisten?

Reden van dit alles? De digitale technologieën en derhalve de opkomst van het internet. Oftewel: de overvloed van nieuws op het web die men gratis kan raadplegen. De lezer hoeft niet langer de papieren versie open te slaan om een beetje van de wereld in handen te hebben, maar kan hiervoor terecht op allerhande websites, blogs of sociale media. Uit onderzoek blijkt dan ook dat de daling van de krantenoplages deels veroorzaakt wordt door de opkomst van het internet. "We find strong evidence that digital content cannibalizes print sales. On average, a magazine’s print circulation declines about three percent when it offers a website. […] We find no evidence that digital content complements print magazines." (Kadiyali en Simon, 2006). Hoewel zij niet stellig concluderen dat de nieuwe media de oude media zullen nekken, zijn er een heel aantal die hier wel van overtuigd zijn. Het digitale heden en de digitale toekomst drukken het gedrukte medium in de marge, of zo klinkt alvast in het kamp der doemdenkers die de eeuwenoude gevestigde waarde van de krant aan diggelen slaan. "In Europa zullen de verliezen enorm zijn. Ontslagen journalisten, kranten die op de fles gaan. En er is geen ontkomen aan", zo stelt Jeff John Robert, media-analist van Gigaom. Ook Roy Dawson, naar eigen zeggen ‘vooraanstaand futurist, ondernemer, keynotespreker, strategisch adviseur en bestseller-auteur', stelt dat de krant zal verdwijnen in 2026. Dawson preciseert wel dat ‘het uitsterven van de krant’ niet al te letterlijk genomen moet worden. Dat kranten in hun huidige vorm irrelevant worden, wil niet zeggen dat papier geen nieuwsdrager meer zal zijn, zegt hij. Zo ziet hij wel een toekomst voor meer gepersonaliseerde papieren kranten.

Kamp der positivisten?

In het kamp der positivisten luidt echter een heel andere bel. "Wat voor mij zeker is, is dat zelfs binnen tien jaar het grootste deel van onze lezers de krant op papier zal blijven lezen", aldus Gert Ysebaert, CEO van het Mediahuis. Ook volgens Koen De Buck en Violette Peters zal er steeds ruimte zijn voor de printmedia, al zal deze ietwat andere vormen aannemen. "Waar de krant vooral vroeger een ‘must have’ was, gaat deze evolueren naar een ‘nice to have’.Maar ondanks deze zoektocht naar gratis en snel nieuws, zal de betalingsbereidheid voor een meer ontspannend en diepgaander dagblad steeds blijven waardoor er in de nabije toekomst nog voldoende overlevingsmogelijkheden zijn voor gedrukte media" (De Buck & Peters, 2012). Bovendien blijkt uit onderzoek dat mensen de krant als het meest geloofwaardige medium blijven beschouwen wat de informatieverlening betreft. De lezers zien de nieuwe media dan ook voornamelijk als een aanvulling op de oude media (Huysmans & de Haan, 2010).

Tijd voor verandering.

Toch. Hoe de toekomst ook evolueren moge, dat het tijd is voor verandering staat buiten kijf. Redacties dienen de moeilijkheden onder ogen te zien en maatregelen te nemen om het hoofd boven water te houden. Jeroen Smit, bedrijfseconoom en journalist: "Om een metafoor te gebruiken: je zou kunnen zeggen dat het merendeel van de huidige journalisten op een stoomtrein zit en hard werkt om kolen op het vuur te gooien opdat de trein kan blijven rijden. Prachtig werk, eerlijk werk, belangrijk werk. Maar in de verte rijdt de elektrische trein, waarvan iedereen weet dat-ie de toekomst is. En op de elektrische trein is er geen plaats voor de kolenschop. Dat is tragisch, maar je kunt jezelf ook de vraag stellen: 'Wat doe ik met m'n kolenschop als er alleen nog maar elektrische treinen zijn?". Of zoals Harvard-professor Clayton Christensen het stelt: "De vraag is niet of de papieren krant verdwijnt – we wéten dat er een moment komt dat papier bedrijfseconomisch gewoon veel te duur is – maar of de krantenredacties zich daar de komende jaren op kunnen voorbereiden". Kortom: hoe moet de printmedia inspelen op de uitdagingen die zich stellen? Welke krachtinspanningen worden en kunnen genomen worden.?

Een van de mogelijkheden om de slagen van de digitale revolutie op te vangen is de samenbundeling van krachten. Een recent voorbeeld hiervan is de oprichting van het Mediahuis, waarin de krantenactiviteiten van de mediabedrijven Corelio en Concentra worden ondergebracht. Door de krachten te bundelen en in omvang van schaalvoordelen te kunnen genieten, trachten ze de strijd aan te gaan tegen de 'kunst van het stelen'. Coöperatie tegen de teloorgang. Een ander voorbeeld is het platform MediaID. Een eenmalige (lees: betalende) registratie verleent toegang tot alle commerciële nieuwssites en de VRT-site deredactie.be. Uit de officiële communicatie van het platform: “Dit zal de mediasector toelaten nieuwe diensten en een veel persoonlijker media-aanbod te ontwikkelen, op maat van elke gebruiker en diens interesses en behoeftes.” Een andere strategie die meermaals naar voren wordt geschoven is het beperken van het online gratis nieuws en de lezer laten betalen voor kwaliteitsartikels op het net. Oftewel: het limiteren van de kosteloze beschikbaarheid van nieuwsfeiten. "Elk medium zal zichzelf de vraag moeten stellen: blijf ik gratis of kruip ik achter de betaalmuur?", zo stelt Wouter Verschelden. Zo wordt sinds kort en deel van De Standaard online afgeschermd van het grote publiek, waarbij enkel de betalende abonnees de volslagen inhoud kunnen gadeslaan. Ook digitale abonnementen waarbij de consument zijn krant op een tablet of E-reader kan lezen zitten in de lift. Al rijst de vraag in welke mate deze maatregel het tij zal keren. Per slot van rekening zal men het gratis nieuws op het internet nimmer volledig kunnen bannen. Bovendien is het een moeilijke opgave om mensen datgene te laten betalen dat voorheen steeds in hun schoot geworpen werd. "Het is vreselijk moeilijk om die omslag terug te maken. Wij zijn degene die 15 jaar lang zijn biefstuk heeft weggegeven en die nu aan mensen die elke week in die slagerij komen zegt dat je moet betalen", zo stelt de hoofdredacteur van NRC Handelsblad Peter Vandermeersch. Toch is het niet onbedenkelijk dat een gratis te raadplegen nieuwssite oplevert. Zo bewees althans Buzzfeed, een website wiens artikels zodanig worden opgesteld dat de lezer geprikkeld wordt om het te delen op Facebook, Twitter en andere sociale media. Kortom, één bezoeker kan nieuwsfeiten verspreiden onder een veel groter publiek, hetgeen de interesse opwekt van talloze inverteerders. 

Of hoe een online nieuwsfora toch furore kan maken, tegen alle onheil in.

Wenst u het zelf aan een kritische blik te onderwerpen? Klik dan hier voor de gehele reportage van Panorama.

__________________________________________________________________________
Bronnen:
Artikels en websites:

• http://www.humo.be/tv-tips/249493/reportagereeks-iedereen-journalist-de-nieuwe-journalist> 
• http://www.knack.be/nieuws/belgie/groen-licht-voor-het-mediahuis/article-normal-113174.html
• http://www.humo.be/tv-tips/254191/panorama-stop-de-persen
• http://www.mo.be/dossiers/de-toekomst-van-de-journalistiek

Wetenschappelijke papers:

• Simona, D.H., & Kadiyalib, V. (2007). The effect of a magazine’s free digital content on its print circulation: Cannibalization or complementarity? Information Economics and Policy, 19(3), 344-361. 
• De Buck K. (2012). De toekomst van Vlaamse kranten in het digitale tijdperk, interview met commercieel directeur van Uitgeverij Cascade, 3 juli 2012, Uitgeverij Cascade 
• Peters V. (2012). De toekomst van Vlaamse kranten in het digitale tijdperk, interview met marketing directeur van Uitgeverij Cascade, 3 juli 2012, Uitgeverij Cascade 
• Huysmans F. & de Haan J. (2010), Alle kanalen staan open, rapport digitalisering van mediagebruik, Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, 205 blz