De terugkeer van de mediamagnaten?

'Crisis in medialand'. 'De traditionele media staan onder druk'. 'Kranten en weekbladen blijven lezers verliezen'. Een vorige blog sprak alvast over de existentiële crisis van de printjournalistiek en diens weifelende krachtsinspanningen om zich de dieperik uit te hijsen. 'De oude media gaan in verweer', zo stelt onze gastspreker Wim De Preter. Een mogelijke oplossing: de terugkeer van de mediamagnaten. Een reddingsboei die niet zonder slag of stoot de drenkeling tracht te redden, zo blijkt. 

Coöperatie tegen teloorgang, het limiteren van de kosteloze beschikbaarheid van nieuwsfeiten of crowdfunding. Het zijn de meest gangbare gedachtespinsels die naar voren geschoven worden om de traditionele media uit het slop te halen. Wim De Preter, economiejournalist bij De Tijd, belichtte echter een andere mogelijkheid, namelijk de terugkeer/opkomst van de mediamagnaten. Dit zijn welgestelde mensen die een aanzienlijke hoeveelheid mediabedrijven onder hun vleugels hebben, waardoor een groot deel van de mediabedrijven op één naam staan genoteerd. Hun kooplust kan geprikkeld worden in economisch neerslachtige omstandigheden, omdat sommige bedrijven die op punt staan van een faillissement hun onderneming van de hand doen tegen een zeer lage prijs. Zo werd 'Newsweek', een van de grootste nieuwsmagazines van de VS, verkocht voor de symbolische één dollar. In 1983 waarschuwde Ben Bagdikian in zijn boek 'The Media Monopoly' ervoor dat het gros van de Amerikaanse media in handen was van slechts 50 bedrijven. In de herdrukte versie uit 2000 lag dat aantal nog op amper 6. Maar ook in onze contreien is mediaconcentratie een concreet feit. Met het meerderheidsaandeel dat De Persgroep in 2009 in het Nederlandse PCM nam, werd de term weer op de agenda geplaatst. 

Mediamagnaat, mediaconglomeraat, media tycoon. 

De allergrootste, meest bekende mediamagnaten is wellicht Keith Rupert Murdoch. Hij is oprichter, grootste aandeelhouder en CEO van News Corporation, een van 's werelds grootste en invloedrijkste mediaconglomeraten waar ook FOX onder valt. Murdoch wordt vaak gezien als de meest invloedrijke mediamagnaat in de politiek. Zijn carrière als mediamagnaat begon ooit met een erfenis van zijn vader, waarin hij de News, een krant uit Adelaide, kreeg. Zijn imperium is inmiddels uitgegroeid tot een grote macht in de televisie- en filmindustrie en andere vormen van media. Vanaf augustus zal het bedrijf ook in Nederland verslag geven én krijgt het een controlerend belang in DirecTV, de grootste onderneming in de VS op het gebied van satelliettelevisie. Murdoch's netwerk bestrijkt nu bijna alle continenten. Murdoch controleert via News Corp behalve Fox wereldwijd ook tal van kranten en boekenuitgeverijen.

Een andere welbekende en controverse mediamagnaat is Silvio Berlusconi, ex-premier van Italië. Italië is een land waar televisie een alles overheersende invloed heeft en alles bepaalt; een land waar veel in handen is van één persoon,  namelijk in handen van de populist Silvio Berlusconi. En die slaagt er steeds beter in om met behulp van zijn imperium de Italiaanse werkelijkheid te beïnvloeden. Hij bezit naast de voetbalploeg AC Milan ook de grootste uitgeverij van het land en het grootste adverteerbedrijf. Daarnaast is hij ook oprichter van het Italiaans media-imperium Mediaset, één van de belangrijkste commerciële televisiebedrijven van Italië. Hij wordt door zijn tegenstanders vaak bekritiseerd voor zijn greep op de media. 

Een andere mediamagnaat die velen ter naam en faam bekend is, is Michael Bloomberg. Hij is een van de rijkste personen uit de Verenigde Staten.  Zo zou hij de dertiende plaats op de rangschikking bekleden. Hij bezit 88% van de aandelen vanBloomberg L.P., een financieel dienstverleningsbedrijf dat zowel magazines, een televisienetwerk en een radiostation beslaat. Bloomberg News brengt nieuws vanuit 145 plaatsen in de wereld en produceert ongeveer 5000 artikelen per dag. Tijdschriften en kranten zoals The Economist, USA Today en The New York Times publiceren regelmatig artikelen van Bloomberg. 

Rozengeur en maneschijn?

Dus: de huidige financiële problemen kunnen opgelost worden door de mediamagnaten die hun checkboekje bovenhalen, als ridders op witte paarden. Maar sommigen waarschuwen voor zulke mediaconcentraties, omdat de media daarbij haar rol als vierde macht wel eens zou kunnen verliezen. En deze is broodnodig in een democratische samenleving. Een voorbeeld: het Fox News Channel oogst al enkele jaren kritiek omdat ze de politieke stroming van de concernvoorzitter Murdoch zouden uitstralen en te weinig oog hebben voor andere politieke strekkingen. Professor James Curran van de universiteit van Sydney: "We want to shrink the media moguls. They’ve bought the national conversation. We don’t have a truly free press; we have press dominated by press oligarch." Ook in het werk van Edwin Baker (2002) worden bezorgdheden geuit over de mediaconcentratie die het gevolg is van de 'collectie-goesting' van mediamagnaten. Mediadiversiteit is een van de voornaamste condities om politiek- en cultureel pluralisme te waarborgen, zo stelt hij, en, is broodnodig om een democratische samenleving tot stand te brengen. "Media diversity and media pluralism are prerequisites for effective freedom of expression and information." Ook volgens Bagdikian (1983) is er een probleem wanneer mediamagnaten over een disproportionele hoeveelheid macht beschikken in de publieke sfeer. Zij hebben een te grote invloed op datgene wat wordt uitgezonden, en hebben bijgevolg een grote invloed op de publieke ideeën, de populaire cultuur en de politieke attitudes. Bovendien zouden ze te dichte banden hebben met de overheden, net omdat ze de publieke opinie kunnen kneden. Dit werd onder andere Murdoch verweten, omdat deze naar de mening van de critici teveel ontmoetingen had met Britse premiers. Er is dus wel een gevaar dat de mediamagnaten een politieke of zakelijke agenda hebben, stelt Wim De Preter. Een gevaar voor de onafhankelijkheid, dus. 

En dat wekt een zekere ongerustheid op in het publieke veld. Dit blijkt uit de grote belangstelling voor het onderzoek van de Nederlandse journaliste Mathilde Sanders. Zij ging op zoek naar de eigenaars van het nieuws en stelde zichzelf volgende vragen: 'Wie zijn de aandeelhouders van de vijf krantenconcerns en de drie persagentschappen in Nederland' en 'In welke mate bepalen de mediamagnaten wat er in de krant staat?'. Sanders financierde haar onderzoek op een nieuwe en inspirerende manier: ze gebruikte crowdfunding en liet zich voor haar werk betalen door haar lezers. En deze lezers sprongen snel op de kar. In totaal schaarde ze 3.800 euro bijeen, dit al na enkele maanden. “Als journalisten hun waakhondfunctie willen vervullen”, schrijft Sanders, “moeten hun redacties misschien directer eigendom worden van de lezers zelf, zonder allerlei schakels en ‘managementlagen’ ertussen.” Niet iedereen was echter opgezet met haar onderzoek. Zo weigerden de meeste mediatycoons en hoofdredacteurs zich te laten interviewen. Daarnaast viel het haar ook op dat de kritiek sterker werd naar mate ze verder afdaalde in de bedrijfshiërarchie, maar dat er angst was om zich hierover uit te spreken 'on the record'. "Het bleef me verbazen wat bedrijfspolitiek met werknemers doet. Weinig kritische geluiden bleven overeind zodra de bandrecorder aanging of duidelijk was dat er geciteerd zou worden."

Kom, kom. Wat optimisme graag.

Maar zijn gevaren dan al wat de klok slaat? Zeker niet, zo stelt Wim De Preter. Mediamagnaten die naast hun reeds aanzienlijke mediabedrijf-collectie nog andere mediabedrijven onder hun vleugels nemen hebben een vele jaren ervaring en een goed inschattingsvermogen. De kans is dan ook groot dat ze zullen experimenteren met nieuwe modellen wanneer de oude ontoereikend zijn. Daarnaast kunnen we ons ook afvragen of de impact van mediaconglomeraten vandaag wel nog zo groot en omvangrijk is als gedacht. Internet heeft de media sterk gedemocratiseerd, aangezien de ‘mediaconsument’ simpelweg meer keuzevrijheid heeft gekregen in wat hij/zij wil lezen, horen of zien. De stemmen uit de bestaande kanalen zoals televisiezenders, dagbladen, tijdschriften en radiozenders hebben hun solo-invloed verloren en zo blijft de diversiteit toch gewaarborgd. 

Om toch even met een positieve noot af te sluiten. 

_______________________________________________________________________________________________

Bronnen:
Websites:

• http://www.voetbalzone.nl/doc.asp?uid=189859
• http://blogs.tijd.be/bigapple/2012/05/warren-buffett-mediamagnaat.html
• http://www.apache.be/2012/01/27/lezers-betalen-onderzoek-naar-nederlandse-mediamagnaten/?utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+apache%2Ffeed+%28Apache%29
• http://www.demorgen.be/dm/nl/990/Buitenland/article/detail/1429411/2012/04/26/Mediamagnaat-Murdoch-Politieke-invloed-had-ik-niet.dhtml
• http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/archief/article/detail/1778603/2003/04/11/Mediamagnaat-Murdoch-vergroot-zijn-macht.dhtml
• http://www.businesspundit.com/10-most-influential-media-moguls-in-history/
• http://www.mediareform.org.uk/press-ethics-and-regulation/professor-james-curran-we-want-to-shrink-the-media-moguls
• http://www.gebrokenpennen.nl/2009/10/mediaconglomeraten-je-ziet-ze-niet-maar-ze-zijn-er-wel

Wetenschappelijke artikels:

• Baker, C. Edwin. "Media Concentration: Giving Up on Democracy." Fla. L. Rev. 54 (2002): 839.
• Bagdikian, Ben H., and Ben H. Bagdikian. The media monopoly. Boston: Beacon Press, 1983.